Yazılımların patentlenmesi mi, yoksa patentlenmemesi mi doğru? Bu soru sadece yazılımcıları veya teknoloji şirketlerini değil aynı zamanda teknoloji kullanıcıları da yakından ilgilendirmektedir. Her türlü teknolojik üründe yazılımların giderek ağırlık kazanması yazılım patentlerini daha önemli kılmaktadır.

ABD'de yazılım patentleri yasaldır ve bu yasa çerçevesinde Microsoft, IBM, Sun Microsystem ve benzeri büyük şirketler binlerce yazılımın patentine sahiptirler. Avrupa'da bu konuda henüz kabul edilmiş bir kanun olmamasına karşın hali hazırda 30 000 adet yazılım patentlenmiş durumda. Özellikle serbest yazılımlarda bulunan patentli yazılım parçaları ciddi sorunlar teşkil edebilir.

Yazılım Patentleri Nedir?

Herhangi bir yazılımı kapsayan patentlere yazılım patenti denir. Yazılım patenti kavramına yakından bakıldığında mülakta kalan bazı noktalar görülür. Yazılım kullanılan donanımsal buluşlarda var olan yazılımların donanımla beraber patentlenmesi veya yazılımların tek başına patentlenebilmesi. Progress bar gibi bir buluşa imza atan yazılımcı veya firma patentini alabilmeli midir? [1]

Patentler ilk olarak 19 yüz yılın sonunda ortaya çıktıklarında donanımsal yenilikler yapan kişi veya şirketlerle toplum arasında imzalanmış birer anlaşma idiler. Buluşun açıklanması karşılığında, icadı yapan kişi veya kuruluşa 20 yıl süre ile ürününü sadece kendisi tarafından üretilme garantisi veriyordu.

Yazılım dünyasında yer alan patentler ise fiziksel cihazlardan çok yenilikçi fikirlerin patentlenmesini içeriyor. Yani belli bir fare kapanına patent almaktansa, genel olarak "memelileri yakalayan bir yönteme" veya "belli bir desene uyan verileri yakalayan yönteme" patent almış olursunuz.

Yazılımların patentlenmesi Küçük ve Orta Ölçekli yazılım firmalarını zor durumda bırakırken, büyük yazılım şirketleri için gerçek bir ödül niteliği taşır.

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde bu kanunlar hayati önem taşıyacaktır. Özellikle gelecekte ekonımilerin giderek daha çok bilgiye ve bilgi teknolojilerine dayanacağı bir devirde. Avrupa Birliği'nin Yazılım Patent kanunu kabul etmesinden sonra Türkiye gibi üçüncü ülkelerde bulunan ve bağımsız yazılım üreretimi yapan şirketlere bir baskı aracına dönüşebilecektir.

Yazılım Patentlerine Karşı Argümanlar

Yazılım patentlerine karşı çıkanların temel argümanı yeniliklerin yazılım patentleri ile kısıtlanacağı ve hatta durma noktasına geleceğidir. Serbest yazılımlarda bulunan patentli yazılımlarla ilgili henüz bir dava açılmamış olmasına karşın Küçük ve Orta Boy yazılım şirketlerine karşı patent davaları açılmıştır. Bu davalar iki amacı güdebiliyor; birinci amaç rakip şirketin tamamen o yazılımı kullanmasını engellemek üzere olabilirken, bir diğer kısmı da kullanılan patentli yazılımlardan lisans ücretinin kazınılması olabiliyor.

Özellikle ABD'de durum tamamen kontrolden çıkmış görünüyor. Burada büyük şirketlerde sadece yeni yazılım  yazıp bunların lisansını alan birimler de mevcuttur. İleri bir örnek olarak Amazon.com'un "one-click buying" (tek tıkla alış veriş) adlı teknolojiyi patentleyip bu sayede Barnes & Nobles'ın internet satışlarında bu yöntemi kullanmasını engelleyen davalar açması gösterilebilir.

Buna benzer olarak Avrupa'da verilen EP803105 ve EP738446 kodlu patentler gösterilebilir. Bu patentler bir ağ üzerinden sunucu, istemci, ödeme işlemcisi kullanarak nesnelerin satılmasını kapsıyor. Yani Internet üzerinden ürünlerin satılmasını kapsayan ve hali hazırda birçok sitede kullanılan yöntem genel anlamda patentlenmiş.

Acacia Technology'nin almış olduğu Ses ve Görüntü gönderimi ile ilgili patent ise İnternet'ten video veya ses iletimi için kullanan tüm kullanıcıları etkileyecek cinsten bir patent. Daha önce almış olduğu genel tanımlı bir patent ise tüm televizyon üreticilerinden lisans ücreti almasını sağlamış durumda.

Yazılım Patentlerini Destekleyen Argümanlar

Yazılım patentlerini destekleyen argümanlar da mavcut. Bunların temelinde ise tüm yazılımlarda mevcut olan hataların en aza indirgemede patentli yazılımların kullanılabileceği. Patentli yazılımlar hali hazırda en az sorunlu olanlara verileceği varsayımı yapılıyor, buradan hareketle bunların tekrar tekrar kullanımı sonucunda daha da ilerletilerek daha az hatalı hale getirilmesini kapsar. Aslında bu oldukça ütopik bir yaklaşım.

Tüm bunlara karşın yazılım dünyasında herşey en başından beri patentlenmiş olsaydı, 1999 yılına kadar dünyada tek bir kelime işlemci (WordStar), tek bir tablo işlemci (VisiCalc), 2003 yılına kadar da tek bir sunum programı (Harvard Graphics) olacaktı. Bill Gates bile 1991 yılında yapmış olduğu açıklamada (Challanges and Strategy Memo, May 16, 1991) yazılımların en baştan itiberen patentlenmesinin, yazılım dünyasını tam bir durgunluğa itebileceğini kabul etmişti. [4]

Son 22 yılda ABD'de 80 000 ilaç patenti alınmış olmasına rağmen çok daha az harcama yapılarak 150 000 adet yazılım patenti alınmıştır. Bu duruma, tek bir konuyla ilgili onlarca yazılım patenti alınmış olması sebep göstelilebilir. Microsoft imleç için 16 ayrı patent almış bulunuyor ve hala iki patenti de onay bekliyor. Bir patenti almanın maliyeti düşünüldüğünde, bu kadar bölünmüş patentler alınmasının arkasında yatan gerekçelerden biri olarak yasaların ardına sığınarak tekel oluşturma çabaları gösteriliyor. [4]

Avrupa Yazılım Patent Yasaları ve Türkiye

Avrupa Birliği Temmuz ayında yazılım patent yasasının son halini oylayacak. Bu oylamada yazılım patent taraftarları ve karşıtları yasanın son halini etkilemeye çalışıyor. Bu süreçte teknolojik katkı (teknolojij yenilik) kavramı uygulama alanını etkileyecektir. Teknolojik katkı yapılan son tanımlamada doğa bilimlerine atıfta bulunuyor, bu durumda iş akışları ve algoritmalar patentleme işleminin dışında bırakılıyor.[5]

Buna karşın teknik yenilik olarak yapılan ufak bir sistem iyileştirmesinin rahatlıkla yazılımlara patent alınmasını sağlayabileceğini gösteriyor. [6]'da verilen örnekte yazılımcı firma bir işlemci emulatörü üzerinde yaptığı bir değişiklik ile sırf yazılımdan patent alınabileceğini gösteriyor.

Yazılım patent yasasının Avrupa Parlamentosunda onaylanması ve bunun sonucunda saf yazılımların ve iş yöntemlerinin patenlenebilmesi durumunda Türk Teknoloji şirketleri ve İnternet'e dayanan şirketler üzerinde ciddi yaptırımların uygulanması söz konusu olabilecektir. Bu yaptırımlar patent konusu olan hizmet ve ürünlerin yasaklanmasını kapsayabileceği gibi bunlar üzerinden lisans ücreti taleplerini de gündeme getirebilir.

Yaz: Sinan Çayır

Kaynakça

1. Software Patents in the EU

2. Amazon One-Click Shopping

3. Software Patents UK

4. A New Paradigm For Intellectual Property Rights in Software

5. EU Jettisons Software Patent Amendments

6. The "Technical Contribution" Myth